فهرست مطالب

فصل اول ۳

چکیده ۳

مقدمه ۴

بیان مسئله ۷

تعریف تحول شناختی و شناخت ۱۲

فصل دوم ۱۴

مقدمه ۱۴

تاریخچه ۱۵

تعاریف متداول عقب ماندگی ۲۰

اصول کلی رشد و تحول روانشناختی ۲۲

نظریه زیستی – جی استانلی هال ۲۸

دوره اول : حسی – حرکتی ۳۱

علل عقب ماندگی ذهنی ۳۵

گروه بندی روانشناسان ۳۸

گروه مرزی (ساده لوح یا کم استعداد ) ۴۰

فصل سوم ۴۹

طرح تحقیق ۴۹

جامع آماری ۴۹

روش نمونه گیری ۵۰

ابزار تحقیق ۵۰

روش اجرا ۵۲

روش نمره گذاری ۵۳

آزمون نقاشی آدمک گودایناف ۵۵

روش آماری تجزیه و تحلیل داده ها ۵۷

فصل چهارم ۵۸

تجزیه و تحلیل آماری ۵۸

فصل پنجم ۱۰۱

خلاصه تحقیق ۱۰۱

بیان مسئله ۱۰۱

ابزار اندازه گیری ۱۰۳

یافته های تحقیق ۱۰۴

فهرست منابع ۱۰۶

  چکیده

  پژوهش حاضر به منظور مقایسه تحول شناختی بین کودکان عقب مانده ذهنی و عادی ۷ تا ۱۱ ساله در شهر تهران در سال تحصیلی ۸۴-۸۳ انجام گرفته است . از جمله مسائلی که می توان در مورد این گروه مورد تحقیق قرار داد بررسی رشد شناختی است . بدین منظور نحوه عملکرد در آزمون های بندر و آدمک گودایناف بین دو گروه کودکان (۷ و ۱۱ سال ) عقب مانده و عادی مورد بررسی قرار می گیرد . جامعه آماری این پژوهش شامل دانش آموزان دختر و پسر عادی ( از متولدین سال ۱۳۷۲ الی ۱۳۷۶ ) که در آموزشگاه های ویژه کودکان عقب مانده ذهنی شهر تهران تحصیل می کنند . گروه نمونه شامل ۱۰۰ دانش آموز عادی (۵۰ نفر دختر و ۵۰ نفر پسر ) در ۵ گروه سنی ۷ تا ۱۱سال ( به ازای هر گروه سنی ۱۰ نفر ) بود . روش نمونه گیری در این تحقیق به طور تصادفی می باشد و ابزاری که مورد استفاده قرار گرفته آزمون دیداری – حرکتی بندر ، آزمون نابسته به فرهنگ ، به عنوان ابزار غربال کردن برای بررسی آسیب مغزی ، فرم ۱۹۳۸ (شامل ۹ تصویر ) . و آزمون نقاشی آدمک گودایناف، نابسته به فرهنگ ، به عنوان ابزاری جهت تشخیص رشد شناختی ، فرم نمره گذاری ۱۹۲۶ ( بر اساس نمره گذاری گوایناف ) می باشد . در این پژوهش مشاهده گردید که کودکان عقب مانده عملکردی به مراتب پائین تر و ضعیف تر از کودکان عادی ، در دو آزمون بندر و گوداینافدارند بجز نحوه بهتر عملکرد دختران عادی از پسران عادی در آزمون گودایناف در سایر آزمون ها و همچنین نحوه عملکرد آن ها در آزمون بندر و گودایناف جنسیت نقی ندارد . معمولا با افزایش سن عملکرد در دو آزمون بندر و گودایناف بهبود می یابد و این موضوع در مورد کودکان عادی مشهودتر است . بجز گروه دختران عقب مانده ذهنی در سایر گروه ها رابطه معنی داری بین نحوه عملکرد در آزمون بندر و گودایناف وجود دارد .

مقدمه

رشته روانشناسی رشد کودک دریافتن راه حلی هایی برای مسائل و پرسش هایی مربوط به رفاه کودکان نقش مهمی دارد . نمونه ای از این مسائل عبارت است از هنگام تصمیم گیری های قانونی در مورد سرپرستی کودک در مورد طلاق یا مواردی که باید کودک را از خانواده اش به دلیل ناسالم بودن محیط آن جدا کرد چه عواملی را باید در نظر داشت ؟ چه تجاربی در شکل گرفتن رفتار الگو یابی جنسیتی در کودک موثر است ؟ مهد کودک چه خصوصیاتی باید داشته باشد ؟ آیا رشد هوشی کدک به طور معنی داری تحت تاثیر برنامه تربیتی دوران اولیه کودکی است ؟ چگونه می توان به کودکانی که مشکلات عاطفی یا رفتار دارند کمک کرد ؟ (م۱۹ص۳۵)

شیوه های مطالعه رشد کودکان در دوران قرن بیستم تغییر کرد . پیش از جنگ جهانی دوم تاکید اصلی بر توضیح رفتار بر اساس تفاوت های سنی بود و بسیاری از روانشناسان فرض را بر این گرفتند که این تغییرات اساس بیولوژیکی دارد و یا ناشی از رشد کودک است بین سال های ۱۹۴۵ و اوایل سال های ۱۹۶۰ روان شناسان کودک کوشیدند نظریه هایی را درباره فرآیند های رشد بیازمایند و تمایل آنان بیشتر به جانب یافتن توجیهات محیطی برای رفتار بود و نه توجیهات بیولوژیکی . از اوایل ۱۹۶۰بر تائیدات متقابل تجربه و رشد و تغییرات وابسته به «رشد شناختی » تاکید شده است . (م ۱۹ ص ۳۶)

شناخت به فعالیت های ذهنی ای اطلاق می شود که در اکتساب ، پردازش ، سازمانبندی و کاربرد دانش به کار می رود . روانشناسی رشد با دو سوال کلیدی سر و کار دارد ، همراه با رشد کودکان چه تغییرات شناختی ای بروز می کند ؟ چه عواملی توجیه کننده این تغییرات است ؟ صرف نظر از اینکه شخص از چه دیدگاهی با این پرسش ها روبرو می شود تمایز بین توانش کودکان (آنچه می دانند ) عملکرد آنان ( دانشی که در وضعیت خاص به کار می برند ) اهمیت دارد ، توانایی کودکان در اکتساب مهارتی جدید توانش بالقوه آنان نامیده می شود (م۱۹ص۳۰۴)

این تغییرات وجود دارند و ثوروندایک می گوید « اگر چیزی وجود داشته باشد دارای کمیت است و آنچه که دارای کمیت است قابل اندازه گیری است » . (م۱۱ص۲۶)

توسعه و کاربرد آزمون های روانی پدیده های جالبی در زمینه علوم انسانی است . می توان گفت در سایه آزمون های روانی ، روانشناسی از سرزنش و انتقاد بدین معنی که فقط یک روش ذهنی است رهایی یافته است . باید توجه داشت که تا قبل از تهیه آزمون ها روانشناسی را جزء فلسفه می دانستند و حتی در طبقه بندی های مختلف علوم جای مشخص برای روانشناسی قائل نبوده و آن را جزئی از فیزیولوژی می دانستند . منشاء آزمون های روانی را می توان در مکاتب گوناگون روانشناسی از قبیل گشتالت و … جستجو کرد . کنش اصلی هر آزمون روانی اساسا این است که تفاوت های فردی بین افراد و یا تفاوت  هایی را که فرد به خصوص در مواقع نشان می دهد اندازه گیری کند . (م۱)

از مینان این آزمون ها و روش سنجش روانی می توان به ۲ تست ، طرح دیداری – حرکتی بندر و نقاشی آدمک گودایناف اشاره کرد که اساس و پایه این تحقیق است . هدف ما بر این است که با استفاده از این ۲ بتوان تفاوت تحول شناختی ، بین گروهی از کودکان عقب مانده و عادی را مورد بررسی قرار داد و به نتایجی هر چند کوچک دست یافت .

بیان مسئله

قرن نوزدهم شامل پیدایش نهضت رفتار انسانی با عقب مانده های ذهنی و مجانین بود تا آن زمان این قبیل بیچارگان عموما با ابی اعتنایی و شکنجه روبرو بودند . با افزایش علاقه و توجه نسبت به مراقبت صحیح از افراد نابهنجار به تدریج این مساله مطرح شد که برای شناسایی و طبقه بندی افراد معیا متحد الشکلی لازم است (م۱).

از جمله مسائلی که می توان در مورد این گروه مورد تحقیق قرار داد بررسی رشد شناختی است .

بدین منظور نحوه عملکرد در آزمون های بندر گشتالت و آدمک گودایناف بین دو گروه کودکان (۷ تا ۱۱ سال ) عقب مانده و عادی مورد مقایسه و بررسی قرار می گیرد .

با توجه به اینکه تحقیق فوق از نوع اکتشافی می باشد  در تحقیق فرضیه بیان نمی گردد بلکه آنچه صدنظر است به صورت سئوالات تحقیق بیان و مورد بررسی قرار می گیرد این سئوال ها عبارتند از :

۱- بین عملکردکودکان عادی و عقب مانده در آزمون گودایناف چه نوع تفاوت هایی وجود دارد ؟

۲- آیا از روی عملکرد کودکان عقب مانده در آزمون گودایناف می توان آن ها را از کودکان عادی تفکیک کرد به عبارت دیگر آیا آزمون گودایناف شاخص معتبری برای تشخیص عقب ماندگی است یا خیر ؟

۳- آیا جنس (دختر یا پسر بودن ) در نحوه عملکرد در آزمون گودایناف نقشی دارد؟

۴- آیا با افزایش سن نحوه عملکرد در آزمون گودایناف تغییر می کند ؟

۵- آیا بین عملکرد کودکان عادی و عقب مانده در آزمون بندر تفاوت وجود دارد ؟ اگر تفاوت هست در کدام شاخص ها بیشتر است .

۶- آیا از روی عملکرد کودکان عقب مانده در آزمون بندر می توان آن ها را از کودکان عادی تفکیک کرد به عبارت دیگر آیا آزمون بندر شاخص معتبری برای تشخیص عقب ماندگی است یا خیر ؟

۷-آیا جنس ( دختر یا پسر بودن ) در نحوه عملکرد در آزمون بندر نقشی دارد؟

۸- آیا با افزایش سن نحوه عمکرد در آزمون بندر تغییر می کند ؟

۹- آیا بین نحوه عملکرد در آزمون گودایناف و بندر رابطه معنی داری وجود دارد ؟

اهمیت و ضرورت تحقیق

جمعیتی در حدود ۲ تا ۳ درصد مردم جهان را عقب ماندگان ذهنی تشکیل می دهند که به دلیل میزان عقب ماندگی (شاید ، متوسط یا خفیف ) از انجام امور روزمره ناتوانند که همیشه این موضوع مورد توجه سایرین بوده و سعی در جهت بهبود این ناتوانی ها داشته اند .

قرن نوزدهم شاهد پیدایش نهضت رفتار انسانی با عقب مانده های ذهنی بود و بدنبال آن بسیاری از دانشمندان در جهت تحقیقات و مطالعات بسیاری بر آمدند که تاکنون نیز ادامه دارد . این تحیقیقات شامل روش های تشخیص ، طبقه بندی ، درمان ، آموزش و پرورش ، بهداشت روانی ، خانواده ، تشکیل مراکز ، روش های افزایش توانی های فردی و … در مورد عقب ماندگان ذهنی می شود  (م ۱۵ ص ) .

ولی واکنش روان درمانگر نسبت به کودکان معلول ، چون واکنش دیگران نسبت به این کودکان است اغلب ، آن ها را به عنوان افراد غیر جالب ، غیر جذاب و شاید حتی تنفر انگیزی می بینند (م۱۵ص۵۸۸)

با وجود این تحقیقات چشمگیری در قرن اخیر درم ورد این افراد انجام شده است ولی میزان آن در کشور ما ناچیز است و زیاد به آن توجه نشده است . امید آن است که این تحقیقات هر چند کوچک بتواند زمینه ای برای تحقیقات و مطالعات بعدی باشد و مفید واقع شود .

متغیر های تحقیق

متغیر های تحقیق به ۲ صورت مستقل و وابسته بیان می شوند .

متغیر مستقل : عقب ماندگی ذهنی (پایئن بودن IQ )

متغیر وابسته ، تحول شناختی (رشد شناختی )

عقب ماندگی ذهنی ۱

در مورد عقب ماندگی ذهنی تعاریف گوناگونی تاکنون ارائه شده که بعضی باعث ایجاد مشکلات شگرفی برای این افراد شده و بعضی هم بسیار مفید واقع شده اند . اما مناسبترین تعریف علمی مربوط به انجمن آمریکایی نقص ذهنی AAMDاست براساس تعریف AAMD  عقب ماندگی ذهنی ناظر است بر عملکرد عمومی هوش که بطور معنی دار پائین تر از حد متوسط است بطور همزمان همراه با نواقصی در رفتار سازشی است و طی دوران و تحول ظاهر شده است (م۱۵ ص ۵۳) . برای درک بهتر تعریف به تعریف اصطلاحات کلیدی می پردازیم .

عقب ماندی ذهنی ۲

ناظر است بر سطحی از کنش رفتاری با توجه به آسیب شناسی آن بنابراین این اصطلاح بین عقب ماندگی متداعی با تاثیرات چند مبدایی یا روانی اجتماعی و عقب ماندگی مرتبط با معلولیت بیولوژیک تفاوت قائل نمی شود (م۱۵ ص ۵۳)

کارگزاری هوشی ۳ :

که آن را می توان بوسیله یک یا چند آزمون استاندارد که برای این منظور تدوین شده است تعیین کرد به طور معنی داری زیر میانگین ناظر است بر کارکردی که بیش از ۲ انحراف معیار پائین تر از میانگین یا معدل آزمون ها باشد (م ۱۵ص۵۴).

رفتار سازشی : به مثابه حساسیت یا میزانی تعریف می شود که فرد بدان وسیله با معیار های استقلال شخصی و مسئولیت اجتماعی که از سن و گروه فرهنگی او انتظار می رود مواجه می گردد . با سبب اینکه ، این توقعات از گروه های سنی مختلف متفاوت است ، پس به تبع آن نقص در رفتار سازشی نیز در سنین مختلف متفاوت خواهد بود ( م ۱۵ ص ۵۴).

تعریف عملیاتی عقب ماندگی ذهنی

عبارت است از فردی که بهره هوشی او ۲ انحراف معیار پائین تر از حد نرمال باشد (طبق آزمون و توسط روانشناس عقب مانده ذهنی تشخیص داده شده است ).

و از نظر آموزشی کسی است که نتواند از برنامه کلاس های عادی بهره گیرد و نیاز به آموزش ویژه دارد .

کودک عادی :در این تحقیق کودکان عادی ، آن هایی هستند که در تعریف AAMD جای نمی گیرند و بهره هوشی آن ها در حد نرمال است ولی سایر مشکلات (مشکلات یادگیری ، روانی اجتماعی ، محیطی و … )مد نظر نیست .

تعریف تحول شناختی و شناخت

از دیدگاه تحولی تفکر بزرگسالان پیامد پیچیده یک دوره طولانی رشد است که شروع آن تولد است . فرایند های فکری ما در پاسخ به تقاضا هایی که در طول تعامل طولانی و متنوع با محیط مادی و اجتماعی از آن طلب می شود . تغییر می کنند . ویژگی اصلی این دیدگاه آن است که فکر رشد می یابد . یعنی فعالیت فکری به شیوه ای منظم و به موازات پیشرفت از صورت نوزادی درمانده به بزرگسالی تغییر می یابد (م ۱۶ ص ۴۶۰ ) .

شناخت به فعالیت های ذهنی گسترده ای اطلاق می شود که در اکتساب ، پردازش ، سازمانبندی و استفاده از شناخت دخالت دارد واژه شناخت این فرآیند های عمده را در بر می گیرد . کشف کردن ، تعبیر ، رده بندی ، به خاطر آوردن اطلاعات ، ارزیابی مفاهیم استنتاج اصول و استنباط قوانینی با به تصور در آوردن امکانات ، ایجاد راهبرد ها ، خیالپردازی با رویا (م ۱۹ ص ۲۵۸).

تعریف عملیاتی شناخت :در این تحقیق شناخت عبارت است از عملکرد فرد در ۲ آزمون دیداری حرکتی و نقاشی آدمک گودایناف و نمره ای که می گیرد .

اهداف تحقیق

میزان عقب ماندگی ذهنی به خصوص در مورد کسانی که عقب ماندگیشان خفیف است امری تثبیت شده نیست این احتمال وجود دارد که فردی با داشتن هوشبهر پایین ، از مهارت های سازشی مطلوبی برخوردار باشد . تعداد زیادی از این مهارت ها در صورتی به دست خواهند آمد که فرد از ترتیب ، انگیزه ، تجربه ها و محیط اجتماعی مناسبی بهره مند شوند (م ۹ ص ۸۷).

از طریق برنامه های آموزشی مناسب ، می توان به تعداد زیادی از افراد عقب مانده ذهنی کمک کرد تا زندگی مستقلی را آغاز کنند . در واقع با ارائه کمک های حرفه ای می توان به این افراد کمک کرد تا وارد جامعه شده و حتی کاری رقابتی برای خود پیدا کنند ( م ۹ ص ۸۸ ) .

برای فراهم نمودن محیط مناسب و دست یافتن به آنچه که در بالا ذکر شد لازم است کودکان عقب مانده را بهتر بشناسیم و تفاوت های آن را از هر نظر با کودکان عادی بدست آوریم تا بتوانیم به بهترین نحو و شکل ممکن برای آینده این گروه از افراد برنامه ریزی نماییم ، ولی دست یافتن به این هدف مستلزم تحقیقات بیشماری در این زمینه است که تحقیق فعلی می تواند یکی از آن ها باشد .

فصل دوم

مقدمه

شرایط خلقت در تمامی جهان و برای تمامی کودکان یکسان است . همه افراد بشر به یک نحو پا به این دنیا خاکی می گذارند و نطفه آنان نیز به یک طریق بسته می شود . ولی حتی دو کودک را در این جهان پهناور نمی توان یافت که از نظر خصوصیات جسمانی و روانی کاملا یکسان باشند . تفاوت موجود در اثر انگشتان افراد بشر خود بهترین دلیل بر متفاوت بودن انسان از نظر خلقت است . بررسی های انجام شده نشان می دهد که در میان مخلوقات خداوند عده ای با دیگران از نظر جسمی و روحی تفاوت هایی دارند . علاوه بر برخی تفاوت های ظاهری چون قد ، رنگ مو ، رنگ چشم ، عده ای از  ابنای بشر تفاوت های دیگری نیز با همنوعان خود دارند . مثلا عده ای از نظر دید با دیگران متفاوتند و یا از نظر شنوایی چون دیگران نیستند و گروهی از نظر هوش و استعداد فراگیری قدرت دیگران را ندارند و یا به عکس از دیگران برترند . به طور کلی این گونه کودکان را کودکان استثنائی می نامیم که معلولان ذهنی نیز در زمره این گروه از کودکان هستند . لذا به تعریف آن « عقب مانده ذهنی به گروهی از کودکان استثنائی اطلاق می شود که از نظر هوشی با دیگران متفاوتند ، بهره هوشی آنان از حد طبیعی کمتر است و د ر گذران زندگی با مشکلاتی مواجه هستند و به همین دلیل حمایت دیگران و جامعه را نیازمندند». شاید به جرات بتوان گفت که عقب ماندگان ذهنی جزء پاکترین گروه طبقه در بین افراد یک جامعه می باشند . زیرا آنان علاوه بر آنکه خود مسئول کمبود و نقص خویش نیستند به سبب نارسائی ذهن ، مسئول اعمال خویش نیز نمی باشند و به همین سبب تصمیم گیری درباره آنان اکثرا توسط دیگران انجام می گیرد . لذا بی پایه نخواهد بود اگر آنان را پاکترین پاکان بنامیم و راهیان بهشت قلمداد نمائیم . جامعه نسبت به آنان مسئول است و باید وسایل زندگی و رفاه آنان را فراهم کند . ( پاکزاد ، ۱۳۷۶).

وظیفه اصلی تعلیم  و تربیت روانشناسان در حل مشکلات و مسائل رفتاری این کودکان آن است که کودکان عادی را به رشد ممکن و مطلوبشان برسانند و کودکان استثنائی را از هرگروه و با هر مشکل که باشند چه تیزهوش و عقب مانده و همچنین کودکانی که دارای اختلال رشد هستند تحت مراقبت های ویژه قرار دهند و مسیر رشد و شکوفایی آن ها را هموار سازند . (سلیمی اشکوری ، ۱۳۶۲)…